TANACH
TANACH
Jak bylem nastolatkiem, to moja mama czasami mówiła, że się wymądrzam, jakbym znał całe Tanach. Nie wiem, czy to był komplement, bo w jej (przedwojennym) świecie
dobrze wykształcony Żyd znał Tanach.
Tanach. Czym to się je? Czy normalnie wykształcony laik wie coś na ten temat?
Zdziwicie się, ale wie więcej niż się spodziewacie.
Co to jest Tanach? Otóż Tanach (TaNaKh), znana również jako Mikra ("to co jest czytane"), to
akronim odnoszący się do tradycyjnego jej podziału na Torę (Nauczanie), Nevi'im (Prorocy) i Ketuvim (Pisma) i jest podstawowym
dokumentem narodu izraelskiego, opisującym jego pochodzenie, historię i wizje
sprawiedliwego społeczeństwa. Wszyscy słyszeli o pierwszej części Tanach, czyli o Torze. Tora, czyli pięć ksiąg Mojżesza,
opowiada historię o tym, jak rodzina Abrahama i Sary stała się ludem Izraela i
jak ten lud wrócił z wygnania w Egipcie pod przywództwem Mojżesza do granic
ziemi Izraela, zatrzymując się po drodze przy górze Synaj, gdzie objawione
zostało Dziesięć Przykazań. Tora zawiera również prawa określające przymierze, które wiąże lud Izraela
z Bogiem.
Trochę gorzej jest z częścią drugą, bo Nevi'im (Prorocy) przedstawia historię Izraela
jako narodu na ziemi Izraela. Izraelici podbijają ten obszar i osiedlają się;
są otoczeni lokalnymi wrogami oraz pobliskimi mocarstwami. Polityczni przywódcy
i profeci walczą o serca; zwolennicy przymierza Boga walczą z pogaństwem wśród
sąsiadów i wśród samych Izraelitów. Królestwo, stolica i świątynia zostają
zbudowane i ostatecznie zniszczone. W końcowych księgach prorocy, którzy
doświadczyli wygnania, nauczają na nowo skarany naród Izraela monoteizmu. Ta część
jest znana tylko tym, co czytali dokładniej Stary Testament.
Nazwa części trzeciej, Ketuvim (Pisma), nie oddaje różnorodności religijnych wyrażeń tam
występujących. Jest tam poezja - rytuału świątynnego, modlitwy prywatnej,
mądrości, tragedii narodowej, a nawet więcej. Znajduje się tu filozoficzna
eksploracja najmądrzejszej ścieżki życia, dobroci i sprawiedliwości Boga.
Istnieją opowieści historyczne i opowiadania. Ketuvim można
lepiej przetłumaczyć jako "antologia", zbiór kanoniczny z epoki poprorockiej, który
składa się w zasadzie z trzech części, Sifrei Emet (Księgi
Poetyckie), Hamesh Megillot (Księgi Pięciu Zwojów) i Księgi Pozostałe.
Nie będę was męczył opisem pierwszej części, chociaż niektórzy pokiwają potakująco
głowami słysząc o Księdze Przysłów i Księdze Hioba. To samo można powiedzieć o części trzeciej, która zawiera
między innymi Księgę Daniela. Ale pewnie się zdziwicie, jeżeli powiem, że wielu z was
słyszało, a nawet czytało kawałek części drugiej. Nie wierzycie? No to spróbujmy
kawałek Shir Hashirim:
"O jak piękna jesteś
przyjaciółko moich snów
Oczy twe miękkie jak gołębice pod zasłoną śpiące.
Włosy twe gęste jak stado czarnych kóz
Z łąk górzystych o zmierzchu schodzące
Zęby twe jak stado owiec ostrzyżonych
gdy wychodzą z kąpieli równe i bliźniacze.
Wstążeczką purpury warg twych zabarwionych
I usta twe tak pełne wdzięku zobaczę."
Tak! Nie mylicie się. To "Pieśń nad Pieśniami"
przypisywana Salomonowi (jako polska rymowanka w wersji niżej podpisanego). Więc
o tej chyba słyszeliście.
To idźmy dalej. Co z tym:
"Havel havalim, amar Koheleth; havel havalim,
hakol havel", znane lepiej jako:
"Marność nad
marnościami, powiada Kohelet, marność nad marnościami - wszystko marność".
I co z tym:
"Wszystko jednakowo przychodzi do wszystkich
Dla sprawiedliwych i niegodziwych są te same pory
Dla dobrych i czystych oraz i nieczystych
Temu, co ofiarny i temu co ofiar nieskory
Temu, co świętobliwy i tego co grzesznikiem zwiecie.
Czy zawsze przysięga, czy przysięg nieskory.
Tak niedobre jest wszystko na tym świecie
Że każdemu przypisane są te same zmory".
No tak! Księga Koheleta też większości
coś mówi. Jak jeszcze dodam, że w tejże części można znaleźć Księgę Rut, traktująca
o rodzie Dawida i Księgę Estery o cudownym uratowaniu Żydów od zemsty Hamana, to będziecie
mieli już pełny obraz i Pism i Tanach.
No dobrze, powiecie, to jak się toto ma do Talmudu?. Otóż Tanach jest przez niektórych
nazywane Hebrajską Biblią, a Talmud, który zawiera prawa, komentarze, tradycje żydowskie i
przepisy żydowskiego życia w opiniach starożytnych rabinów, jest zasadniczo
interpretacją Tanach.
Mam nadzieje, że powyższy tekst pomoże wam w lepszym zrozumieniu judaizmu. Trochę
więcej rymowanek z Pieśni nad Pieśniami i z Księgi Koheleta możecie znaleźć na moim blogu.
Alex Wieseltier
Luty 2021