OKUPACJA NA POLSKIEJ WSI

2019-03-08

OKUPACJA NA POLSKIEJ WSI

Jestem w trakcie czytania książki pani Engelking „Jest taki piękny słoneczny dzień...”, która pomimo tytułu opisuje czarne dzieje Żydów ukrywających się w czasie okupacji na polskiej wsi. Po latach milczenia na ten temat w PRL-owskiej Polsce rozsypał się worek z opowieściami i mniej lub bardziej naukowymi opracowaniami na ten temat. Autorka bazuje gównie na materiale wybranym z tysięcy relacji świadków z tego okresu, znajdujących się w ŻIH. Każdy opis to opis tragedii, w którą zamieszane są pośrednio i bezpośrednio dziesiątki osób. Jedna z relacji opisuje jeden rok tułaczki kobiety z małym dzieckiem. W tym okresie szuka ona schronienia u ponad 20 rodzin, które czasami przyjmują ją chętnie, dzieląc się z nią ostatnim kawałkiem chleba, a czasami odmawiają jej pobytu i każą iść dalej. Kobieta przezywa również rabunek, ale udaje jej się ujść z życiem. Takich historii można znaleźć na kopy. Opisy widziane oczami Ocalonych przekazują mroczny obraz wsi, gdzie ludzie pomagający Żydom są zupełnie przysłonięci tymi, którzy przyczyniają się do cierpień lub zagłady ukrywających się Żydów. I nawet te opisy nie mówią całej prawdy o gehennie tych ludzi. Bo nie wszystko się da lub chce opowiedzieć. Czy ktoś słyszał o wykorzystaniu seksualnym lub gwałtach ukrywanych Żydówek? Nie. Bo kto to miał opowiedzieć? Sprawcy? Te gwałcone Żydówki, które chciały przeżyć za wszelką cenę? Takich historii się nie opowiada. Takie historie się zapomina.
Czytając relacje tych ludzi, odniosłem w pewnym momencie wrażenie, że w zasadzie nie wiadomo gdzie się to wszystko działo. Polska wieś i jej mieszkańcy występują w tych relacjach jako tło przeżyć opowiadających. Z równym powodzeniem można było przenieść akcję na krater marsjański, bo fizycznej wsi i ludzi tam mieszkających prawie nie widać. Ludzie, ich życie, ich przeżycia migają tylko w przelocie. Prawie tak samo, jak Niemcy, którzy są przecież sprawcami tego całego nieszczęścia, a których zauważamy na samym końcu łańcucha wydarzeń, w których główną rolę grają ci łapiący i wydający Żydów do zagłady Polacy. Niemcy to prawie „happy end” doprowadzonego na śmierć Żyda.
Studiując dokładnie relacje Ocalonych można znaleźć okruchy polskiej wsi i mieszkających tam ludzi. Ale ich historia brakuje. Wracając do wspomnianej historii kobiety, co się stało z Wincentym Tucznią, który pomógł jej wydostać się z getta? Co wiemy o ludziach w tej chacie, do której weszła wieczorem i dostała posiłek? Dlaczego Marysia Tucznia przechowała ją bez wiedzy ojca? Co wiemy o sołtysie z żoną, którzy dali jej nocleg i nakarmili, a później trzymali ją przez jakiś czas w ukryciu? Co z Zelkami, którzy wzięli na przechowanie jej dziecko, ale oddali je po kilku dniach? Dlaczego Puchnikowie przechowali jej ojca, a jej kazali iść dalej po tygodniu? Dlaczego stary Brzek nie pozwolił jej zostać w stodole więcej niż jeden dzień? Dlaczego syn jej dawnej praczki wygonił ją? Co z jej byłą służącą Rózią, u której zjadła trochę kartofli, bo chleba nie było? Jak to było z tym Bilem, który pozwolił jej zostać kilka dni? Co z Kondratową, u której przechowała się przez dwa miesiące? A co z Janikową, u której nędza aż piszczala, nie było kawałka chleba, ale podzieliła się z nią kartoflami? I z Mleczkami, u których się przez chwilę poczuła „jak u pana Boga za piecem"? Kto to był Bieniecha, który ją obrabował i chciał zaprowadzić na posterunek? I co z Pająkami, którzy odkryli ją w sieczkarni i pomimo tego, że mieli sześcioro dzieci i nie przelewało im się, dzielili się z nią wszystkim i zawsze się znalazł kubek mleka dla malej?
To tylko ludzie z jednej z historii opisanych w książce. A co wiemy o ludziach z tej wioski, którzy zbiorowo ukrywali i pomagali żydowskiej rodzinie, a która została wydana żandarmom przez chłopa mieszkającego obok wioski? Co wiemy na temat chłopskiej rodziny, która budzi się z rana z pustym kurnikiem, bo tułający się niedaleko głodni Żydzi te kury ukradli? A co z tą rodziną, której te głodomory ukradły jedyną krowę?
Gdzie są historie o tych ludziach? Kim oni byli? Dlaczego postępowali raz po ludzku, a raz po chamsku? Bohaterowie czy tchórze? Ofiary czy oprawcy?
Nie można się spodziewać po osobach zajmujących z zawodową pasją losem ukrywających się polskich Żydów, żeby podjęli ten temat. Ale wydaje mi się, że polscy specjaliści, zajmujący się historią czasów okupacji, zamiast tracić czas na krytyczną analizę opracowań pani Engelking czy innych, powinni się zająć naświetleniem losów i przeżyć ludzi na polskiej okupacyjnej wsi. To się im należy i to ostatni dzwonek, jeżeli się chce jeszcze dotrzeć do ludzi pamiętających te czasy.

Alex Wieseltier

Marzec 2019

Published on FZP Portal Marts 2019

Alex Wieseltier - Uredte tanker
Alle rettigheder forbeholdes 2019
Drevet af Webnode Cookies
Lav din egen hjemmeside gratis! Dette websted blev lavet med Webnode. Opret dit eget gratis i dag! Kom i gang