Haftora
Co to jest Haftora?
Tradycyjnie, w
poranki świąt i szabatów, po czytaniu Tory czytany jest wybrany tekst z
biblijnych ksiąg proroków. Część ta znana jest jako Haftora (haftarah).
Haftorę recytuje się również podczas nabożeństw porannych w Jom Kipur i Tisza
Be Av (rocznica zburzenia Świątyni).
Chociaż cykl
czytania Tory obejmuje całe Pięć Ksiąg Mojżesza, do cyklu Haftory trafiają tylko
wybrane fragmenty z Proroków. Po Haftorze recytuje się berachot (błogosławieństwa). Ich wołanie o wypełnienie się proroctw
i o przywrócenie przez Boga obecności narodu żydowskiego w Syjonie stanowi
zakończenie cyklu czytań z Pisma Świętego, obejmujących Torę i Haftorę.
Literatura
rabiniczna nie podaje pochodzenia praktyki publicznego czytania ksiąg Proroków,
ale stała się ona jednym z trzech elementów publicznej recytacji Pisma Świętego
w starożytnej synagodze. To publiczne czytanie odzwierciedlało trzy źródła prawa:
Torę, która jest ostatecznym źródłem prawa; Haftora, która przedstawia słowa
proroków, którzy zapewniali pouczenia moralne i podniesienie na duchu; oraz
kazanie lub homilia, które opierały się na autorytecie rabinów w zakresie
interpretacji i stanowienia prawa.
Pierwotnie
fragmenty Haftora były wybierane dowolnie, poprzez przypadkowe otwarcie zwoju
jednej z ksiąg proroczych i przeczytanie tego, co się przypadkowo znalazło, a
wybór nie był z góry przesądzony przez tradycję. Później rozwinęła się tradycja
czytania określonego fragmentu przy każdej cotygodniowej części Tory. Talmud
babiloński sugeruje, że Haftora powinna "przypominać" ówczesne czytanie Tory.
W rzeczywistości Haftora jest zwykle powiązana z tematem z czytania Tory. Na
przykład w tygodniu, w którym podczas czytania Tory wspomina się pieśń Izraelitów,
będących świadkami rozstąpienia się morza podczas wyjścia z Egiptu, Haftora
zawiera pieśń o militarnym zwycięstwie Debory. Kiedy czytanie Tory wspomina
historię 12 zwiadowców wysłanych przez Mojżesza do Kanaanu, Haftora skupia się
na dwóch szpiegach wysłanych przez Jozuego do Jerycha.
Haftora na dane
święto jest albo ściśle powiązana z głównym tematem obchodzenia tego święta,
albo oddaje coś z jego późniejszych ech w Biblii.
Dostrzeżenie
związku, czasem bardzo subtelnego, pomiędzy czytaniem Tory a Haftorą jest
częścią docenienia kunsztu liturgii żydowskiej. Identyfikacja tej korelacji
może być dla bywalców synagog źródłem intelektualnej i estetycznej przyjemności
i jest przedmiotem licznych komentarzy.
Jednak w wielu
przypadkach Haftory czytane w szabatowe poranki nie mają żadnego związku z
czytaną w tym dniu Tora. Zamiast tego Haftora (lub jedna z ich z szeregu)
nawiązuje do pobliskich wydarzeń w żydowskim kalendarzu.
Na przykład Haftora
w szabat między Rosz Haszana a Jom Kippur wzywa do pokuty odpowiednio do
10-dniowego okresu, w którym przypada. Haftory trzech szabatów poprzedzających
Tisza beAw brzmią jako ostrzeżenie przed zbliżającą się katastrofą, stosownie
do zbliżających się obchodów rocznicy zniszczenia Świątyni.
Nie wszystkie
społeczności żydowskie mają taki sam wybór Haftory na każdy szabat lub święto.
Zwyczaje głównych żydowskich grup etnicznych różnią się od siebie.
Tak jak tradycyjnie
Torę się śpiewa, a nie tylko recytuje, tak Haftory śpiewa się zgodnie z
tradycyjnym systemem notacji ksiąg biblijnych. Haftorę, w przeciwieństwie do
czytania Tory, śpiewa się spiewomową w tonacji molowej, co daje bardziej
żałosną, pełną niuansów melodię.
Osoba, która ma
czytać Haftorę, wzywana jest na ostatnią, dodatkową aliję zwaną "maftir".
Kilka końcowych wersetów z ostatniej aliji czytanej tego dnia Tory powtarza się
w aliji maftir.
Chociaż nie ma
realnego związku między bar/bat micwą a Haftorą, powszechnie praktykuje się, że
nastolatki, stające się bar/bat micwą, wzywane są do intonowania Haftory i
związanych z nią błogosławieństw.
Być może w ten
sposób, Haftorze, która stanowiła jedynie dodatek do lektury Tory, poświęcono
więcej uwagi, na którą, można by argumentować, zasługiwała.
Polskie tłumaczenie
I redakcja Alex Wieseltier