Gematria
GEMATRIA - HEBRAJSKA NUMEROLOGIA
Gematria to
system numerologiczny, w którym litery hebrajskie odpowiadają liczbom. System
ten, wypracowany przez praktykujących kabałę (mistykę żydowską), wywodził się z
wpływów greckich i stał się narzędziem interpretacji tekstów biblijnych.
Pierwsze 10 liter (od alef do jud) odpowiada liczbie od jednego
do dziesięciu. Kolejne dziewięć liter (kaf do kof) reprezentuje
20 do 100, a ostatnie trzy litery (resz, szin i taf) to od
200 do 400.
Podobnie do cyfr rzymskich, litery są dodawane razem, by dać daną wartość, a
litery zachowują swoją podstawową wartość bez względu na to, gdzie są
umieszczone w sekwencji; więc na przykład taf, kof i alef
dają zawsze 421. W tym systemie każdemu słowu lub frazie można nadać określoną
wartość liczbową, znaną jako gematria.
Podobno wielkie tajemnice Tory są przesiąknięte gematrią. Faktycznie, jeden z
najpopularniejszych komentarzy do Tory, napisany przez rabina Jakuba ben
Aszera, znanego jako Baal Haturim, odkrywa za pomocą gematrii (oraz
innej dokładnej analizie tekstów) (nowe) warstwy ukrytego w tekście znaczenia.
Dlaczego liczba 18 w judaizmie reprezentuje życie? Słowo "życie" w języku
hebrajskim wymawia się "Chai" i składa się z dwóch liter: "chet"
i "jud". "Chet" reprezentuje liczbę osiem, a litera "jud"
dziesięć. Te dwie litery razem wzięte dają 18. "L'Chaim!" Za życie!
Kto wierzy w
Gematrię?
Chociaż gematria była używana czasami w Talmudzie i Midraszu, nie była ona
traktowana poważnie w literaturze rabinicznej. Rabini od czasu do czasu
wykorzystywali gematrię do wspierania interpretacji biblijnej, ale zbytnio się
na niej nie opierali. Byli oni znacznie bardziej zainteresowani w wykorzystaniu
logicznego rozumowania i argumentacji dla poparcia swoich twierdzeń.
Jednak gematria była kluczowa dla Kabały, żydowskiej tradycji mistycznej. Sama
baza kabalistycznego systemu kosmologicznego opiera się na przekonaniu, że Bóg
stworzył wszechświat za pomocą hebrajskich liter wraz z ich wartościami liczbowymi.
Rzeczywiście, wiele imion Boga i ich permutacji w Kabale ma wartości liczbowe,
które, jak się uważa, zawierają potężną siłę.
Podstawowe teksty
Gematrii
Termin "gematria" pochodzi od greckiego "geometria", a pojęcie to można znaleźć
w pismach greckiego filozofa Platona. W literaturze rabinicznej po raz pierwszy
pojawia się w Baraicie rabina Eliezera w 200 roku n.e. Ten tekst
zawierał 32 zasady interpretacji Biblii. 29. zasada obejmowała użycie gematrii.
Sefer Jecira (Księga Stworzenia), najwcześniejszy tekst kabalistyczny,
napisany podobno w II wieku n.e., był pierwszym tekstem kabalistycznym, który
definiował system gematrii. Ten tekst dotyczy stworzenia wszechświata przez
Boga za pomocą mocy alfabetu hebrajskiego oraz permutacji imienia Bożego.
Uważano, że praktykujący mistykę mógł wykorzystać tę wiedzę do okiełznania mocy
twórczych. Sefer Jecira zawierała podobno instrukcje jak stworzyć golema,
legendarnej istoty stworzonej z błota, spopularyzowanego przez rabina Maharala
(Jehuda ben Löv Bazalel) z Pragi w XIX wieku.
W XIII wieku aszkenazyjscy chasydzi ("niemieccy pietyści", grupa rabinów,
którzy praktykowali mistyczną i ascetyczną formę judaizmu, której nie należy
mylić z chasydyzmem, który rozwinął się 500 lat później) używali gematrii w swoich
mistycznych pismach. Ich pisma wpłynęły na Abrahama Abulafię z
kastylijskiej szkoły kabały, którego techniki medytacyjne obejmowały
interpretację różnych imion Boga. Kabalista Mojżesz Cordovero z Safedu
w Izraelu w 1542 roku opracował podręcznik Pardes Rimonim (Ogród
Granatów), który zawiera wiele rozdziałów, które wyjaśniają i rozwijają
poprzednie systemy gematrii. Ruch sabataistów z XVII wieku (którego wyznawcy
wierzyli, że ich przywódca, Sabataj Cwi, był mesjaszem) i ruch chasydzki z
XVIII wieku, opierały się na tradycji kabalistycznej, wykorzystując gematrię
jako narzędzie w swoich mistycznych pismach.
Znane przykłady
argumentów opartych na Gematrii
Jednym ze słynnych przykładów gematrii jest interpretacja Księgi Rodzaju 14:14,
która pojawia się we (wspomnianym uprzednio) Baraicie rabina Eleziera
oraz w innych odniesieniach talmudycznych i midraszowych. Werset ten wspomina o
318 mężczyznach, którzy należeli do rodziny Abrama (później w Genesis Bóg
zmienia imię Abrama na Abraham), których on wziął ze sobą, by pokonać armie,
które w tym czasie napadły jego krewniaka. Numeryczny odpowiednik imienia
"Eliezer" (sługa Abrama) to 318; dlatego tekst sugeruje, że w rzeczywistości
przybył z Abramem tylko Eliezer, a nie wszyscy 318 mężczyzn. Tekst chasydzki, Keduszat
Levi (autorstwa rabina Lewi Izaka z Berdyczowa), używa gematrii, aby
wyciągnąć z tego wersetu dodatkowe konkluzje. W tekście tym stwierdza się, że
wartość liczbowa słowa "siach" (hebr. konwersacja lub rozmowa) wynosi
318. Dlatego tekst argumentuje, że to dzięki mocy wypowiedzenia świętego
imienia Boga Abram pokonał swoich wrogów.
Duża część gematrii skupia się na wielorakich imionach Boga i mocy tych imion.
Imię Elohim sumuje się do liczby 86, która równa się wartości słowa hateva
(Natura). Ta równoważność prowadzi do wniosku, że Elohim odnosi się do
boskiej obecności przejawiającej się w świecie fizycznym, w przeciwieństwie do
imienia Jahve, które łączy się ze światem niebiańskim.
Współczesna wiara
w Gematrię
Na przestrzeni dziejów niektórzy ludzie wierzyli, że Tora zawiera tajemnice,
które można ujawnić za pomocą gematrii i wykorzystać do przepowiadania wydarzeń
historycznych. To przekonanie trwa do dziś i zostało spopularyzowane przez
dobrze sprzedający się (i bardzo krytykowany) Kod Biblii Michaela Drasina,
opublikowany w 1997 roku. Niektóre chasydzkie grupy, które zajmują się
studiowaniem kabalistycznej literatury, uważają, że Tora, widziana w obiektywie
gematrii, zawiera odnośniki dotyczące aktualnych wydarzeń.
Sceptycy stwierdzili jednak, że gematria może być wykorzystana jako "dowód" na
poparcie diametralnie przeciwstawnych twierdzeń, w zależności od słów i fraz,
które wybiera się do obliczeń. Nieco żartobliwa ilustracja tego dotyczyła próby
przewidzenia wyniku wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 2016 r. na
podstawie gematrii nazwisk kandydatów. Autor artykułu pokazał, jak taki tok
rozumowania może być równie łatwo wykorzystany do przewidzenia zwycięstwa
każdego z kandydatów. Niemniej jednak, w niektórych kręgach, gematria jest nadal
popularna.
Polskie tłumaczenie i redakcja Alex Wieseltier