Etyka żydowska

ETYKA ŻYDOWSKA: NIEKTÓRE PODSTAWOWE POJĘCIA I IDEE

Rabini na ogół odnosili się do moralności zwrotem bein adam la-havero ("stosunek człowieka do swojego bliźniego"), który był włączony w określenie derekh erec ("zwyczaje świata"). Z wypowiedzi najbardziej miarodajnych rabinów można wywnioskować, że moralność była uważana za jeden z głównych elementów judaizmu: " Świat opiera się na trzech rzeczach: Tora, avodah ("służba Boża") i akty miłosierdzia" (Szymon Sprawiedliwy). "Nie czyń swojemu bliźniemu tego, co jest dla ciebie nienawistne. To jest cała Tora, reszta to komentarz. Idź i ucz się" (Hillel).
W zakresie treści moralnej judaizmu podstawowe znaczenie kluczowych terminów moralnych, takich jak miszpat ("sprawiedliwość"), cedaka ("prawość"), chesed ("życzliwość"), rachamim ("współczucie") jest takie same, jak ich rozumienie w obecnej analizie filozoficznej. Jednak istnieją szczególne cechy moralności judaizmu, które wydają się być wynikiem innego podejścia.
Ingerencja Boga w walkę moralną daje zalety pilności i pasji" — mówi Bóg i "… gdy będzie wołał do Mnie, wysłucham" (Księga Wyjścia). Stąd "emocjonalny" ton proroków. Nie można tolerować niesprawiedliwości. Okrucieństwo i ludzkie cierpienie burzą fundamenty społeczeństwa. Judaizm nie wprowadził nowych definicji terminów moralnych, ale ujawnił prawdziwe źródło moralności: raczej Bóg przed człowiekiem, proroctwo przed mądrością. Dlatego człowiek nie mógł dłużej być zadowolony z sytuacji moralnej. "Sprawiedliwość spała, dopóki Abraham jej nie obudził" (Midrasz Tehillim).
W judaizmie sfera moralności nie ogranicza się do czynu, ale obejmuje wewnętrzny świat świadomości człowieka: myśli, emocje, intencje, postawy, motywy. Wszystkie podlegają do pewnego stopnia kontroli człowieka i kwalifikują się do osądu moralnego. Tak więc Biblia ostrzega przed pożądaniem, nienawiścią do brata, przed "zatwardziałością serca", piętnuje zazdrość.
Biblijna wrażliwość zarówno na krzywdę, jak i dobro, jakie można wyrządzić mową, była bez precedensu: "Śmierć i życie są w mocy języka". Człowiek musi wystrzegać się kłamstw, nie przeklinać ani nie obmawiać, ani wierzyć fałszywym doniesieniom ani mówić źle o innych. Rabiniczna tradycja potępia się także pochlebstwa, hipokryzję i obsceniczną mowę i nawołuje się do praktykowania czystego, przyjemnego i nieobraźliwego języka. Jeśli chodzi o dobro, które można osiągnąć poprzez mowę, zachęca ona do właściwego pozdrawiania wszystkich, do pocieszania ludzi dobrym humorem i pocieszania słowami w chwilach żałoby. Halacha [prawo żydowskie] nadawała słowu mówionemu moc prawną, a w zakresie zobowiązań i przysiąg stosowała nauczanie biblijne: "Nie może lamach słowa, niech uczyni wszystko, co wyszło z jego ust".
W starożytnym świecie zwierzęta były czasami czczone jako bogowie albo wykorzystywane do pracy lub sportu z najwyższym okrucieństwem. Moralność judaizmu obejmuje troskę o stosunek człowieka do wszystkich żywych stworzeń. Są one postrzegane jako młodsi partnerzy w budowaniu cywilizacji i dlatego mają prawo do odpoczynku w szabat. Ponieważ "Pan jest dobry dla wszystkich, a Jego miłosierdzie ogarnia wszystkie Jego dzieła", człowiek musi pójść w jego ślady: "Sprawiedliwy patrzy na życie swego bydła". Człowiek musi dbać o te zwierzęta, które udomowił i nie może sprawiać im niepotrzebnego bólu. Wiele praw biblijnych ma jakby na celu zapobieganie "udręce" i "frustracji" zwierząt, szczególnie w odniesieniu do opieki nad nowonarodzonym przychówkiem. Zakazywano zadawania bólu zwierzętom dla celów sportowych lub polowania, jeśli nie były spowodowane potrzebami pożywienia, a eksperymenty na żywych stworzeniach były dozwolone tylko wtedy, gdy wydawało się, że może to doprowadzić do praktycznego postępu w leczeniu.
Troska o godność człowieka to kolejna charakterystyczna cecha moralności judaizmu, wyrażająca się przede wszystkim w poszanowaniu prywatności każdego człowieka i trosce o to, by nikogo nie zawstydzić i nie zawstydzić. Rabini włączyli do halachy specjalną kategorię "wstydu" lub "zniewagi" przy przyznawaniu odszkodowania za szkody wyrządzone bliźniemu. W tym zakresie wykazali swoją świadomość godności czy wartości przysługującej każdemu człowiekowi, a także wrażliwością na indywidualne wymagania ludzi, zależne od ich własnego wyobrażenia i ich pozycji życiowej.

Polskie tłumaczenie Alex Wieseltier

https://www.myjewishlearning.com/article/jewish-ethics-some-basic-concepts-and-ideas/