(2) „Naród Wybrany"?

(2) „NARÓD WYBRANY"?
Droga Iris

Nie będę się tutaj zajmował historią Żydów w całej Europie, bo interesuje nas przecież problem Żydów polskich. I to właśnie w Polsce Żydzi mieli najlepsze warunki do zbudowania swojego bytu i bycia Żydami praktykującymi swój judaizm.
Tradycja żydowska wymagała studiowania i przestrzegania Tory. Przynajmniej od męskiej części żydowskiej populacji. Chociaż podstawowa edukacja słabej płci też miała miejsce, to arkany dyskusji nad Torą były domeną męską, a dyskusje często wychodziły poza aspekty czysto religijne, co przygotowało grunt do przyszłościowego, względnie bezbolesnego, przyjęcia nowych idei.
Kiedy Żydzi otworzyli się jako grupa na bliższe kontakty ze światem zewnętrznym?
Z góry zaznaczam, ze mam za mało wiedzy historycznej, żeby to co napiszę traktować jako jedyną możliwą prawdę. Dlatego musisz traktować poniższe tylko jako moją interpretację faktów.
Począwszy od zarania dziejów żydowskich w Polsce, głównym ich problemem była możliwość życia i przeżycia. Podporządkowywanie się woli mniejszych lub większych suwerenów, unikanie konfliktów z resztą społeczeństwa przez ograniczenie do minimum wzajemnych kontaktów, trzymanie się „w kupie” i próba przeżycia zawieruch losowych, to typowe zachowanie osiadłych w Polsce Żydów. Metoda „wierzby na wietrze”, czyli poddawanie się silnym podmuchom i mocne korzenie w ziemi, skutkowało aż do czasu niemieckiej maszyny ludobójstwa, której jednym z celów było unicestwienie „narodu wybranego".
To „trzymanie się w kupie” było zasługą konserwatywnego rabinackiego judaizmu.
Siedemnastowieczny sabataizm, czy też pochodzący od niego frankizm, nie zagroziły poważnie ortodoksji żydowskiej. Ale zrobił to osiemnastowieczny chasydyzm i jego odłam chabadyzm, które w pewnym sensie były zwiastunami haskali, ruchu oświeceniowego wśród Żydów.
Zwolennicy haskali, zwani Maskilim, propagowali odrodzenie kulturowe i społeczne Żydów poprzez uczestnictwo w rozwoju nauk świeckich, reformie szkolnictwa, zbliżeniu się do kultury krajów osiedlenia. Konsekwencją tych postulatów dla przedstawicieli haskali była zmiana tradycyjnego stosunku do religii, towarzyszyło temu także powstanie naukowej refleksji nad nią,
Głoszona idea emancypacji wyrażała się w dążeniu do wyjścia Żydów z izolacji i uzyskania przez nich pełni praw obywatelskich. Realizację jej widziano w częściowej asymilacji społecznej i kulturowej, zarówno w sferze życia codziennego, np. przez zachęcanie do zarzucenia tradycyjnych strojów, jak i w ograniczaniu języka jidysz i zastępowaniu go przez języki miejscowe.
Haskala znalazła sprzyjający grunt wśród tych Żydów polskich, którzy już wcześniej zgłębiali nauki świeckie.
Haskala w Polsce wywarła stosunkowo ograniczony wpływ na społeczność żydowską, zwłaszcza na środowiska ludowe, w których zwyciężył chasydyzm. Wśród części maskilim stopniowo przeważały tendencje asymilacyjne i w ślad za tym następowało nieraz przechodzenie na chrześcijaństwo, lecz z drugiej strony piśmiennictwo w językach żydowskich sprzyjało zachowaniu tradycyjnej kultury, a w rezultacie część młodzieży ukształtowanej w duchu haskali znalazła się w drugiej połowie XIX w. we współczesnych narodowych ruchach żydowskich.
Maskilim poprzez modernizację własnej kultury zapoczątkowali ruch asymilacyjny, nie zmierzali jednak do pełnej akulturacji Żydów. Szczególne znaczenie przypisywali kultywowaniu i nauce języka hebrajskiego (głównie biblijnego). Haskala wpłynęła znacznie na rozwój nowoczesnej prasy i literatury żydowskiej (głównie w języku hebrajskim), przyczyniła się także do upowszechnienia wśród Żydów osiągnięć nauki i kultury europejskiej, z czasem część z nich weszła w skład elit intelektualnych swoich krajów.
Rozpoczęcie okresu oświecenia, z nowymi ideami i zaczątkami humanizmu, miało także wpływ na populację żydowską. Nowe trendy zaczęły się także przedostawać do żydowskich umysłów równolegle do kostycznych nauk judaizmu. A tradycja dyskusji i rozdrabniania włosa na czworo tylko to zwielokrotniła.
Wraz z powyższymi ideami zaczęła powoli pękać skorupa oddzielająca Żydów od miejscowego społeczeństwa. Zasada trzymania się we własnym kręgu dla utrzymania wspólnoty narodowo-religijnej zaczęła, przynajmniej dla niektórych, wydawać się przeżytkiem. Dojście do wiedzy uniwersyteckiej i związana z nią możliwość awansu społecznego poza zamkniętym kręgiem żydowskiego środowiska stało się realną możliwością.
Wejście w sfery zdominowane tradycyjnie przez wyższe warstwy polskiego społeczeństwa było dosyć trudne. Stąd tendencje do pewnego stonowania widocznych elementów praktykowania judaizmu wśród Żydów wchodzących w wolne zawody czy też działających w dziedzinach społeczno-politycznych czy kulturalnych, a nawet zupełne odchodzenie od wiary ojców z przyjmowaniem wiary katolickiej, jako przewodniej w środowisku, w którym widziano swoją przyszłość.
Taki awans społeczny był tylko możliwy dla tych Żydów, którzy mieli zasoby finansowe do rozpoczęcia „wspinaczki” swoich potomków pod górę awansu społecznego.
Ale nowe trendy nie ominęły także tych „biednych". Tych zafascynowała idea wolności, równości i braterstwa. To ci dołączyli się do ruchu, początkowo socjaldemokratycznego, który potem przekształcił się w ruch komunistyczny.
Jak odbierała to ludność rodzima, powiemy sobie w następnym odcinku.

Pozdrowienia
Alex