Znowu Purim
ZNOWU PURIM
Znacie historię radosnego święta Purim? No to
posłuchajcie:
Perski król Ahaswerus urządza wielką półroczną imprezę, a królowa Waszti
odmawia wykonywania rozkazów i jest potrzebna nowa królowa. Nową królową zostaje
Estera, która nie ujawnia swojej żydowskości. Mordechaj, przywódca Żydów,
odkrywa plan zamachu na króla, co stawia go w korzystnej pozycji u króla.
Wszystko to przydaje się, gdy Haman, najwyższy doradca króla, uzyskuje dekret o
zagładzie wszystkich Żydów. (Purim to perskie słowo oznaczające
"loterię", którego Haman użył do określenia daty planowanego zniszczenia
Żydów).
W końcu, dzięki złożonemu zwrotowi wydarzeń, Estera zmienia dekret, Haman
zostaje powieszony na szubienicy, a Mordechaj zostaje premierem.
Ze względu na jej odwagę i ważną rolę w ratowaniu Żydów, historia Purim
jest znana jako "Megillat Esther" lub Zwój Estery.
Co się robi w Purim? Istnieje kilka powszechnych praktyk na Purim:
* Daje się prezenty biednym ludziom.
* Czyta się megillah, historię Purim.
* Je się świąteczny posiłek (seudah) z dużą ilością wina.
* Daje się przyjaciołom jedzenie, zwane mishloah manot.
* Je się Hamantaszen, trójkątne ciasteczka nazwane tak po nikczemnym
Hamanie.
Wiele osób przebiera się w kostiumy, zgodnie z motywem Purim jako
świętem przebrania, w którym nic nie jest takie, jakim się wydaje. Synagogi i
wspólnoty organizują przedstawienia i festiwale specjalnie na ten dzień.
Tradycyjnie, gdy podczas czytania megillah wypowiadane jest na głos imię
Hamana, słychać hałas lub narzekanie.
Dzięki kostiumom, zabawom i mnóstwu picia, Purim, który w 2021 roku
rozpoczyna się o zachodzie słońca w czwartek 25 lutego (14 dzień hebrajskiego
miesiąca Adar), jest jednym z najbardziej hałaśliwych świąt judaizmu.
Wiecie już o pięknej Esterze udaremniającej plany złego Hamana, o zwyczaju
upijania się i co to jest Hamantaszen. Ale jest kilka rzeczy związanych
z tymi świętami, które mogą was zaskoczyć:
* Estera była wegetarianką (a przynajmniej fleksitarystką). Według midraszu,
gdy królowa Estera przebywała na dworze króla Ahaswerusa, stosowała ona dietę
wegetariańską składającą się głównie z roślin strączkowych, aby nie łamać praw kaszrutu
(koszerności). Z tego powodu na Purim istnieje tradycja jedzenia fasoli
i grochu. (W końcu będziecie potrzebować czegoś zdrowego po wszystkich
gorzałkach i Hamantaszen).
* Powinno się znaleźć pośrednika, który dostarczy wasze mishloach manot,
kosze z prezentami tradycyjnie wymieniane z przyjaciółmi i rodziną na Purim.
Werset z Księgi Estery o mishloach manot mówi, że powinniśmy wysyłać
sobie prezenty, a nie dawać je sobie. To znaczy, że lepiej jest wysłać paczki
smakołyków znajomemu przez posłańca, niż po prostu je wręczać. Każdy może
działać jako pośrednik, więc nie krępuj się użyć poczty, która pomoże wam
dostarczyć prezenty. Dosyć aktualne w czasach Covid 19.
* Księga Estery jest jedną z tylko dwóch ksiąg biblijnych, które nie zawierają
imienia Boga. Druga to Pieśń nad Pieśniami. Księga Estery nie wspomina
również o Świątyni, o modlitwie ani o żydowskich zwyczajach, takich jak kaszrut
[przestrzeganie koszerności].
* Kształt Hamantaszen miał symbolizować kapelusz Hamana - albo jego uszy
lub kieszenie. Niektórzy twierdzą, że te ciasteczka reprezentują uszy Hamana
(ich hebrajskie imię oznei Haman oznacza właśnie to) i odnoszą
się do zwyczaju odcinania uszu przestępcy przed egzekucją. Inna teoria głosi,
że te trzy rogi reprezentują trzech patriarchów, których moc osłabiła Hamana i
dała Esterze siłę do ratowania Żydów. Jeszcze inna teoria: ponieważ niemieckie
słowo "tasche" oznacza "sakiewkę" lub "kieszeń", ciasteczka mogą oznaczać
kieszenie Hamana i pieniądze, które ofiarował królowi za pozwolenie na
zabijanie Żydów. Wreszcie, w ostatnich latach niektóre feministki zasugerowały,
że ciasteczka, które w końcu nie różnią się wyglądem od żeńskich części
rozrodczych, miały być symbolami płodności.
* Księga Estery, która według wielu uczonych jest fikcyjna, może być adaptacją
historii babilońskiej. Niektórzy uczeni argumentują, że Księga Estery
zaadaptowała opowieści o tych pogańskich bogach - Marduk stał się Mordechajem,
a Isztar przemieniona w Esterę - aby odzwierciedlić realia jej własnych
żydowskich autorów na wygnaniu.
* Purim obchodzony jest dzień później w otoczonych murami miastach niż
gdziekolwiek indziej. Księga Estery rozróżnia Żydów, którzy żyli i walczyli ze
swoimi wrogami przez dwa dni w otoczonej murami stolicy Suza, oraz tych, którzy
mieszkali w nieotoczonych murami miastach, gdzie wystarczył jeden dzień, aby
pokonać wroga. Rabini zdecydowali, że powinno się dokonać tego samego
rozróżnienia, upamiętniając to wydarzenie. W związku z tym, jeśli ktoś mieszka
w mieście otoczonym murem od czasów Jozuego (około 1250 roku p.n.e.), jakim
była Suza, Purim obchodzony jest piętnastego dnia miesiąca Adar,
zwany "Shushan Purim".
* Tuż po wojnie w Zatoce Perskiej w 1991 roku najpopularniejszym kostiumem na Purim
w Izraelu było przebranie się za rzecznika Izraelskich Sił Obronnych, którego
twarz pojawiała się w telewizji za każdym razem, gdy rozbrzmiewał alarm
rakietowy. Według raportu JTA "uspokajające tony" rzecznika prasowego Nachmana
Shai, podczas gdy Izrael był ostrzeliwany irackimi pociskami, przyniosły mu
przydomek "National Valium". W tym roku, podczas gdy wielu kostiumologów
uniknęło pokusy tworzenia kostiumów Saddama Husajna (byłoby to jak strój Hitlera,
powiedział jeden z zapytanych), piekarnie reklamowały "Saddamtaszen", które
"wygląda i smakuje dokładnie jak Hamantaszen".
A tym, którzy doczytali to do końca, życzę "A freilichen Purim!".
Alex Wieseltier
Luty 2021