Ubiór po żydowsku
Ubiór po żydowsku
Ubiór od dawna odgrywał w judaizmie znaczącą rolę, odzwierciedlając identyfikację religijną, status społeczny, stan emocjonalny, a nawet stosunek Żydów do świata zewnętrznego.
W samej Torze o ubiorze mówi się niewiele. Zabrania się, bez wyjaśnienia, ubrań z mieszanki wełny i lnu (takie ubrania znane są jako szatnez). Tak samo, jak zabrania się mężczyznom noszenia kobiecych ubrań i odwrotnie, bez określenia cech obu tych ubrań. Tora wymaga również od Żydów umieszczania frędzli (cycesy) na rogach czteroramiennego ubioru (tałes), jako sposobu rozpoznania Żydów, jak i przypomnienie o przestrzeganiu micwot (micwy - 613 żydowskich nakazów i zakazów).
Z drugiej strony
Tora dostarcza obszernych szczegółów dotyczących ubioru kapłanów, a zwłaszcza
Najwyższego Kapłana, podczas ich obowiązków w Przybytku na pustyni, a potem w
Świątyni w Jerozolimie. Chociaż strój Najwyższego Kapłana był wyszukany,
kolorowy i pełen symboliki, to w Jom Kippur, jako jedyny dzień w roku, miał on nosić
wyłącznie białą bieliznę, jako znak pokory. Białe ubranie stało się symbolem
czystości, a czarne oznaką żałoby.
Na przestrzeni wieków rabiniczne autorytety często wypowiadały się przeciwko
nadmiernemu lub jaskrawemu stylowi ubierania się i za "skromnym", szczególnie
damskim, ubiorem.
Z drugiej strony od dawna panuje wśród Żydów zwyczaj noszenia specjalnego
stroju w szabat i święta, aby nadać tym dniom szczególny charakter.
Specjalne ubrania miały przypominać noszącemu o przestrzeganiu specjalnych praw dotyczących szabatu. W szabat należało nosić specjalne ubrania, aby uczcić dzień święty. Ubrania te powinny były być czyste i ładniejsze niż ubrania codzienne. Niektórzy nosili w szabat specjalną koszulę, pasek, kapelusz i tałes. Powyższe przepisy należało przestrzegać, nawet, jeśli szabat spędzało się samotnie.
Strój świąteczny, noszony
w czasie świąt żydowskich: Paschy, Szawuot, Sukot, Rosz ha-Szana i Jom Kipur,
powinien był być jeszcze ładniejszy niż szaty szabatowe.
Noszenie ubioru ładniejszego od noszonego w dni powszednie dotyczyło również Chol
HaMoed ("dni pośrednie" świąt Paschy i Sukot) oraz Rosz Chodesz (początku
miesiąca).
Przyzwoite ubranie obowiązywało również przy odmawianiu modlitwy. Modlenie się z odkrytą klatką piersiową lub boso było zabronione. Podczas nabożeństw w synagodze żydowscy mężczyźni tradycyjnie zakładają szale modlitewne i zakrywają głowy jarmułką.
W dawnych czasach
założenie nowego ubrania uważane było za radosne zdarzenie.
Kupując ubrania i nosząc je po raz pierwszy, należało odmówić błogosławieństwo Shehecheyanu (świętowanie specjalnych
okazji). Błogosławieństwo to odmawiało się tylko w przypadku odzieży, a nie
bielizny, skarpetek czy butów. Jeżeli ktoś zapomniał odmówić błogosławieństwa podczas
zakładania ubrania, można je było odmówić, zanim go jeszcze nie zdjął.
Przyjaciołom, którzy kupili nowe ubranie, zwyczajowo życzono: Załóż to i kup
nowe!"
Istniały również przepisy jak zakładać i zdejmować ubranie.
Zakładając ubranie, należało ubrać prawą stronę (tj. ramię lub nogę) przed
lewą. Wiążąc buty należało jednak najpierw zawiązać lewy but. Osoba leworęczna
powinna była robić to w odwrotnej kolejności.
Nie należało również zakładać dwóch części garderoby na raz.
Przy powyższych czynnościach należało uważać, by nie założyć ubrania na lewą
stronę, aby ludzie nie patrzyli na noszącego z pogardą.
Zdejmując ubranie, należało zdjąć odzienie z lewej strony (ręki lub nogi) przed
prawą. Ponadto, aby zachować skromność nawet w sytuacjach prywatnych, należało
podczas przebierania zakrywać się (np. prześcieradłem lub kocem).
W dawnych czasach, podczas istnienia suwerennych państw żydowskich, standard
ubioru bogatych odzwierciedlał ich status. Szlachta i warstwy wyższe ubierały się
bardziej elegancko. Wpływ miał także styl ludów sąsiednich. Kiedy Żydzi zostali
rozproszeni i żyli pod obcą władzą, ich zubożenie odzwierciedliło się również w
ich ubiorze.
Żydzi dobrowolnie przyjęli charakterystyczny
strój, aby odróżnić się od dominującej miejscowej mody. W niektórych krajach
prawo wymagało od Żydów noszenia szczególnego ubioru. Na przykład noszenia
specjalnych kapeluszy i naszywek w średniowiecznej Hiszpanii i XIII-wiecznej
Polsce.
Żydzi we Wschodniej Europie przyjęli modę polskiej szlachty, nosząc czarne
szaty (kaftan) i futrzaną czapkę (sztrajmel),
które nadal są noszone przez różne grupy ultraortodoksyjnych Żydów.
Pochodzenie zwyczaju przykrywania głowy kapeluszem lub jarmułką nie jest jasne. Talmud opisuje kilka przypadków, w których nakrycie głowy uważane jest za oznakę poddania się boskiej władzy. Niektórzy przypisują to potrzebie lub chęci odróżniania się Żydów od chrześcijan. W XVI wieku zwyczaj ten stał się na tyle powszechny, że został skodyfikowany, jako zachowanie normatywne wśród bardziej ortodoksyjnych Żydów, którzy do dzisiaj chodzą z przykrytą głowę przez cały dzień lub przynajmniej podczas modlitwy i studiowania Tory.
W przypadku kobiet odkryta głowa od najdawniejszych czasów była uważana za nieskromną. Zamężne kobiety zakrywały głowy, by nie zwracać uwagi innych mężczyzn. Szejtel (peruka) noszona przez bardziej religijne zamężne kobiety jest stosunkowo późną odmianą tego zjawiska. Praktyki te są dziś obserwowane jedynie w bardzo tradycyjnych kręgach.
Podczas gdy większość Żydów nosi poza synagogą takie same ubrania jak nie-Żydzi, wielu ortodoksyjnych Żydów można rozpoznać po charakterystycznym ubiorze. W szczególności ortodoksyjni (i niektórzy nieortodoksyjni) mężczyźni przykrywają głowy jarmułką, a niektórzy zakrywają je czarnymi kapeluszami lub sztrajmlem, rodzajem futrzanego kapelusza. Bardziej rygorystycznie ortodoksyjni mężczyźni często noszą czarne garnitury, a wielu chasydów nosi garnitury nawiązujące do stylu, jaki nosiła polska szlachta w XVIII wieku, kiedy rozpoczął się judaizm chasydzki. Wielu ortodoksyjnych mężczyzn nosi także pod koszulą tałesy z cycesami, gdzie frędzle czasami wystają z koszuli, ale czasami są niewidoczne.
Wiele ortodoksyjnych kobiet rezygnuje z noszenia spodni i zamiast tego ubiera się w sukienki i spódnice. Ortodoksyjne kobiety na ogół noszą skromne ubrania zakrywające większą część ciała, chociaż stopień zakrycia różni się znacznie w zależności od środowiska.
W niektórych ultraortodoksyjnych środowiskach odradza się kobietom noszenia jasnych, przyciągających uwagę kolorów. Po ślubie większość ortodoksyjnych kobiet przykrywa włosy kapeluszem, peruką lub szalikiem.
Polskie tłumaczenie i redakcja Alex Wieseltier