Sztuka żydowska

Sztuka żydowska: krótka historia
Rabinka Jessica S. Brockman

Drugie przykazanie mówi: "Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko i na ziemi nisko". Ten pojedynczy edykt biblijny podsyca błędne przekonanie, że sztuka żydowska tworzona przez żydowskich artystów jest stosunkowo nowym gatunkiem. Jednak wbrew powszechnej opinii artyści żydowscy sięgają czasów biblijnych i faktycznie przedstawiali obrazy antropomorficzne.
Usankcjonowanie, które bardzo trafnie posłużyłoby jako dewiza dla większości sztuki żydowskiej, mogłoby brzmieć: "Pamiętajcie o obcym, bo kiedyś byliście obcymi w ziemi egipskiej". Połączona z powtarzanym biblijnym nakazem pamiętania o obcym i wędrówkach Izraelitów, oraz niepewnością, która towarzyszyła tej tułaczce, jest idea, że ​​obecność Boga pozostaje wieczna i opiekuńcza. Sztuka żydowska jest przesycona tymi ideami.
Biblijny Bezalel, którego imię dosłownie oznacza "w cieniu lub pod ochroną Boga", był żydowskim rzemieślnikiem wyznaczonym przez Boga do budowy Przybytku. Więc jeśli ktoś definiuje sztukę żydowską, jako dzieła żydowskich artystów, to jednym z najwcześniejszych dzieł sztuki żydowskiej było dane przez Boga Bazalelowi polecenie budowy Przybytku.
Biblia opisuje piękno wytworu rąk żydowskich przy budowie Pierwszej Świątyni w Jerozolimie pod nadzorem króla Salomona, opisanej jako pokrytej złotem i ozdobionej cherubinami. Talmud opisuje piękno Drugiej Świątyni Heroda, stwierdzając: "Ten, kto nie widział Świątyni w jej pełnej architekturze, nigdy w życiu nie widział wspaniałej budowli".
Pomimo zniszczenia Drugiej Świątyni w Jerozolimie w roku 70 n.e. i początku żydowskiego wygnania trwającego 2000 lat, we wczesnym okresie po wygnaniu sztuka żydowska kwitła na ziemi izraelskiej i poza nią, włączając Dura Europos i synagogi Beit Alpha. Synagoga w syryjskim Dura Europos, starożytnym mieście położonym nad Eufratem, posiada dobrze zachowane freski z III wieku, które przedstawiają postacie ludzkie w scenach biblijnych.
Mozaika z VI wieku izraelskiej synagogi Beit Alpha przedstawia postacie ludzkie w scenie związania Izaaka oraz znaki zodiaku. Teksty talmudyczne również potwierdzają istnienie i tolerancję rytych wizerunków. Synagogi takie jak te w Beit Alpha i Dura Europos pokazują, że obrazy były przez społeczności żydowskie nie tylko tolerowane, ale również używane.
Pod panowaniem islamu, w średniowieczu i w okresie renesansu, większość świadectw sztuki żydowskiej ogranicza się do zbudowanych synagog i ilustrowanych rękopisów. Może nie tyle z powodu wpływu rozumienia drugiego przykazania, jak z powodu reali życia społeczności żydowskiej w tamtych czasach. Kraje o silnych wpływach muzułmańskich, w tym Hiszpania, charakteryzowały się znacznie mniejszą fizyczną reprezentacją postaci ludzkich w sztuce niż społeczności północnoeuropejskie, ponieważ muzułmanie unikają takiego dosłownego przedstawiania postaci ludzkich.
Innym czynnikiem, który mógł wpłynąć na pozornie mniejszy zakres sztuki żydowskiej, może być charakter szkolnictwa żydowskiego. Społeczności żydowskie posiadały znajomość historii biblijnych, więc nie było potrzeby przedstawiania ich w sposób, w jaki świat chrześcijański robił to dla niepiśmiennych mas. Jak czytamy w Encyclopedia Judaica: "Dla Żydów, z ich wysokim stopniem umiejętności czytania i pisania, wynikającym z ich niemal powszechnego systemu edukacji i znajomości historii Pisma Świętego, było to zbyteczne".
Dzieła sztuki żydowskiej z tego okresu obejmują iluminowane rękopisy, takie jak XV-wieczna Biblia Kennicott, z ilustracjami przedstawiającymi króla Dawida, Jonasza i Balaama. Istnieją również iluminowane Biblie z Jemenu z tego samego okresu, ale nie zawierają one odzwierciedlenia postaci ludzkich. Hagada Sarajewska z początku XIV wieku, również iluminowana, została przewieziona do Sarajewa z Hiszpanii po wypędzeniu stamtąd Żydów i wprowadzeniu inkwizycji.
Ta sama Tora, która szczegółowo opisuje ozdobne piękno Przybytku, nie zainspirowała ozdobnej architektury synagogi w tym okresie. Chociaż niektóre synagogi w średniowieczu i Renesansie miały witraże, nie były one niczym specjalnym. Przyczyną tego mogła być polityczna i ekonomiczna słabość społeczności żydowskich, związana z kontrolą kościoła (katolickiego) oraz własne chęci społeczności żydowskich, by nie zwracać na siebie uwagi. Bardziej godne uwagi były jednak żydowskie przedmioty rytualne, które powstały w tym okresie i są wytwarzane do dziś, a wszystko to w imię hiddur micwy, idei upiększania, przykazania o wykonywaniu z pięknem przedmiotów użytkowych. Przykłady obejmują korony i zwieńczenia Tory, pudełka na przyprawy Havdalah i kiduszowi kieliszki.
W Europie Zachodniej, wraz z nadejściem Oświecenia, większa akceptacja Żydów na całym świecie oznaczała, że artyści żydowscy mogli swobodniej uprawiać sztukę. Pod koniec XIX i na początku XX wieku pojawiły się znane postacie nie tylko żydowskiego świata sztuki, ale całego świata sztuki, w tym Camille Pissarro, Amedeo Modigliani, Chaim Soutine i Marc Chagall.
Camille Pissarro był jednym z ważniejszych malarzy impresjonistycznych, będący w ciągłych kłopotach finansowych pozostał wierny impresjonistycznemu stylowi. Modigliani, włoski malarz żydowski, osiadł w Paryżu, a jego styl malowania obejmował wydłużone twarze reprezentatywne dla afrykańskich masek. Jego rówieśnik, Chaim Soutine, urodził się w Rosji, ale także malował w Paryżu i przyjaźnił się z Modiglianim, który namalował jego portret w 1917 roku.
Marc Chagall, więcej niż inni, włączył do swojej pracy swoje żydowskie dzieciństwo i doświadczenie imigracyjne. Wiele z najbardziej znanych obrazów Chagalla jest wypełnionych postaciami z jego dzieciństwa na Białorusi.
Powstanie państwa Izrael w XX wieku nadało sztuce żydowskiej inny wymiar. Wielu młodych, często europejskich Żydów przybyło do Ziemi Izraela w okresie przed powstaniem państwa jako pionierzy (halucim), a ich związek z ziemią uwydatnił się w ich sztuce. Artyści tacy jak Reuben Rubin, który dokonał aliji (imigracji do Izraela) w 1912 roku i studiował w nowo utworzonej (1906) Szkole Artystycznej Bezalel w Jerozolimie, malowali w sposób pokazujący miłość do kraju, z romantycznymi wizjami starożytnego i współczesnego Izraela. Dzieła Anny Ticho, która studiowała w Wiedniu, przedstawiają pełne detalów odwzorowania ołówkiem i węglem wzgórz Judzkich, miękkie wodne kolory otaczającej ją flory i fauny oraz piękne portrety pacjentów, Arabów i Żydów, którzy przychodzili do gabinetu okulistycznego męża w ich domu, gdzie często pracowała.
Niedawne doświadczenia imigrantów znajdują odzwierciedlenie w pracach Michaiła Gormana, którego rodzimy rosyjski jest używany jako tekst w jego obrazach, podczas gdy urodzony w Izraelu artysta Yaakov Agam stworzył znane trójwymiarowe dzieła, ważne zarówno ze względu na ich miejsce w szerokim kierunku Op-Art, jak również przez interesujące wykorzystanie w nich Kabały i tekstów mistycznych jako inspiracji.
Przeżycia albo pamięć współczesnego artysty żydowskiego obejmują dzielenie wspólnych realiów pogromów, wojen, prześladowań i współczesną wersję biblijnych wędrówek. Twórczość żydowskich artystów przeplatała się z ówczesną rzeczywistością, jak w przypadku Felixa Nussbauma, polskiego malarza, który przeniósł się do Berlina i ostatecznie zginął w Auschwitz wraz z żoną, również artystką. Jego prace odzwierciedlają strach szeroko otwartych oczu, jak to widać w jego "Autoportrecie z żydowską kartą identyfikacyjną" z 1943 roku.
A tysiące lat po wędrówkach narodu żydowskiego po pustyni, niektórzy krytycy postrzegają duże płótna Marka Rothko z blokami kolorów jako współczesne tabernakulum. W ten sposób Rothko, podobnie jak wielu żydowskich artystów, stworzył zarówno sanktuarium służące jako miejsce kultu, jak i miejsce mobilne, odzwierciedlające trwałą rzeczywistość tułaczki w historii narodu żydowskiego.

Polskie tłumaczenie Alex Wieseltier

https://www.myjewishlearning.com/article/jewish-art-a-brief-history/