Prawa Izraela na Zachodnim Brzegu

Prawa Izraela na Zachodnim Brzegu w świetle międzynarodowego prawa
Zrozumienie prawa i sprawiedliwości na najbardziej spornych terytoriach świata
Alan Baker Jerusalem Center for Public Affairs| 18 listopada 2019

Kwestia praw Izraela na Zachodnim Brzegu w świetle prawa międzynarodowego, wydająca się tak prosta, kryje złożoną i rozległą sieć zagadnień historycznych, prawnych, militarnych i politycznych, które przez wiele lat angażowały i nadal angażują strony konfliktu, a także cała społeczność międzynarodowa.
W tym artykule krótko przeanalizujemy trzy główne elementy określające prawa Izraela na Zachodnim Brzegu.
Po pierwsze, podkreślając wszystkie inne względy, międzynarodowe prawa wynikające z rdzennych i historycznych roszczeń ludności żydowskiej na całym obszarze, istnieją praktycznie od niepamiętnych czasów. Prawa te zostały uznane w 1917 r. przez Deklarację Balfoura dotyczącą narodowego domu dla Żydów w Palestynie, a następnie uznane na arenie międzynarodowej i zawarte w prawie międzynarodowym za pomocą szeregu międzynarodowych dokumentów.
Po drugie, prawa Izraela po wojnie sześciodniowej w 1967 r., jako władzy administrującej obszarami Judei i Samarii na Zachodnim Brzegu (tka opisane w rezolucji nr 181 Part. ONZ z 1947 r.), a także towarzyszący im unikalny status sui generis tego obszaru.
Po trzecie, prawa Izraela w świetle prawa międzynarodowego, wynikające z porozumień z Oslo z 1993 r. między Izraelem i OWP, a zwłaszcza umowy przejściowej z 1995 r. (powszechnie znanej jako Oslo 2), która ustaliła wyjątkową konstrukcję terytorialną jako formę lex specialis, dzieląc kontrolę i zarządzanie obszarami na Zachodnim Brzegu między ustanowioną w tym celu Autonomią Palestyńską a Izraelem.

***
Prawa Izraela na obszarach Judei i Samarii na Zachodnim Brzegu nie powstały w wyniku przejęcia przez Izrael kontroli nad tym obszarem po wojnie sześciodniowej w 1967 roku.
Długo przedtem, Deklaracja Balfoura wydana przez rząd brytyjski w 1917 r. uznała rodowitą obecność i historyczne aspiracje narodu żydowskiego, dla przywrócenia jego historycznego domu narodowego w Palestynie. Chociaż zgodnie z prawem Deklaracja Balfoura, sama w sobie, była jednostronną deklaracją rządową, uzyskała ona międzynarodowe potwierdzenie prawne i prawowitość w serii dokumentów, począwszy od Konferencji San Remo w 1920 r. i Deklaracji Najwyższej Rady Głównych Mocarstw Sprzymierzonych. Konferencja San Remo zawarła treść Deklaracji Balfoura w ustaleniach zawartych po I wojnie światowej dotyczących podziału dawnego Imperium Osmańskiego. W ten sposób główne mocarstwa sprzymierzone sfinalizowały dyspozycje terytorialne dotyczące narodu żydowskiego w odniesieniu do Palestyny i Arabów w odniesieniu do Mezopotamii (Iraku), Syrii i Libanu.
W deklaracji San Remo stwierdzono między innymi, że:
"Mandaty będą odpowiedzialne za wprowadzenie w życie oświadczenia pierwotnie złożonego 8 listopada 1917 r. przez rząd brytyjski i przyjętego przez inne mocarstwa sprzymierzone na rzecz ustanowienia w Palestynie narodowego domu dla Żydów ..."
Zostało to włączone do art. 95 (nieuwierzytelnionego) traktatu w Sèvres z 10 sierpnia 1920 r., a następnie do przedmowy do art. 2 o Mandacie Palestyny, zatwierdzonego przez Radę Ligi Narodów 24 lipca 1922 r.: "Mandat będzie odpowiedzialny za ulokowanie obszaru w takich warunkach politycznych, administracyjnych i ekonomicznych, które zapewnią ustanowienie żydowskiego domu narodowego, jak to określono w przedmowie, rozwój instytucji samorządowych, a także za ochronę praw obywatelskich i religijnych wszystkich mieszkańców Palestyny, bez względu na rasę i religię".

Kontynuację ważności tych podstawowych praw zawartych w różnych dokumentach międzynarodowych, poprzedzających ustanowienie Organizacji Narodów Zjednoczonych, zapewniono również w Artykule 80 Karty Narodów Zjednoczonych:
"... Nic w niniejszym rozdziale nie będzie interpretowane jako takie ani w żaden sposób zmieniające jakichkolwiek prawa jakichkolwiek państw lub narodów, ani warunków istniejących dokumentów międzynarodowych, w które członkowie Narodów Zjednoczonych mogą być zamieszani ".

***
Drugi element określający prawa Izraela w świetle prawa międzynarodowego na obszarach Judei i Samarii na Zachodnim Brzegu dotyczy okresu po wojnie sześciodniowej w 1967 r., po udziale Jordanii we wspólnej akcji militarnej przeciwko Izraelowi, w porozumieniu z Egiptem i Syrią. Podczas tego konfliktu Izrael uzyskał kontrolę nad obszarami Judei i Samarii oraz ustanowił administrację wojskową dla kontroli nad lokalną ludnością, zgodnie z przyjętymi normami i wymogami prawa międzynarodowego.
Jednak kwestia międzynarodowych praw Izraela do administrowania tym obszarem była skomplikowana w świetle wyjątkowego statusu prawnego i politycznego terytorium.
W klasycznych sytuacjach wojskowej okupacji terytorium suwerennego państwa prawa, obowiązki w stosunku do terytorium i miejscowej ludności są określone w Haskich Przepisach o Wojnie Lądowej z 1907 r. oraz w Czwartej Konwencji Genewskiej z 1949 r. odnośnie Ochrony Osób Cywilnych w Czasie Wojny.
Te dokumenty określają jasno normy zachowania pomiędzy okupantem a ludnością lokalną w zakresie praw i obowiązków związanych z zarządzaniem obszarem, ochrony sił okupanta i poszanowaniem praw humanitarnych miejscowej ludności. Normy te obejmują kwestie własności, poszanowania lokalnego prawa i praw własności prywatnej, zapewnienia porządku publicznego i bezpieczeństwa oraz poszanowania praw terytorialnych suwerennego państwa suwerena do czasu rozstrzygnięcia sporu.
W odniesieniu do obszarów na Zachodnim Brzegu sytuacja prawna nie była klasyczną sytuacją wojennej okupacji ziemi suwerennego państwa. Różnica ta wynikała z faktu, że międzynarodowa społeczność nie uznała suwerennych praw Jordanii do obszarów Judei i Samarii po jej nieuznanej aneksji w 1950 r. Jako taka, z prawnego punktu widzenia, ponieważ nie było prawowitej władzy suwerena, istniała sytuacja sui generis, w której klasyczne prawa okupacyjne nie mogły być prawnie stosowane.
Status Izraela, jak wyjaśnił ówczesny rzecznik generalny wojska, Meir Shamgar (późniejszy prokurator generalny Izraela i minister sprawiedliwości):
"Położenie terytorium jest... sui generis, i rząd Izraela próbował dlatego pogodzić teoretyczne problemy prawne i polityczne z jednej strony, z przestrzeganiem postanowień humanitarnych czwartej konwencji genewskiej z drugiej strony".
Od samego początku Izrael dostrzegał z jednej strony wyjątkowy charakter i status terytorium, a z drugiej strony przyjął i stosował się do międzynarodowych zobowiązań wobec miejscowej ludności w codziennej administracji terytorium, w oczekiwaniu na pokojowe rozwiązanie dotyczące jego ostatecznego statusu.
Jednocześnie z przejęciem kontroli w czerwcu 1967 r. Izrael zobowiązał się, poprzez szereg wojskowych proklamacji i rozkazów, działać zgodnie z odpowiednimi normami prawa międzynarodowego we wszystkich sprawach, w tym dotyczących własności, poszanowania obowiązującego prawa lokalnego i innych ogólnych przepisów.
W tym samym kontekście, bez oficjalnego uznania formalnego zastosowania Czwartej Konwencji Genewskiej na terytoriach, co byłoby równoznaczne z uznaniem, że terytorium należy do Jordanii, Izrael zobowiązał się do zastosowania wobec miejscowej ludności przepisów humanitarnych Czwartej Konwencji Genewskiej.

Zgodnie z art. 55 haskich przepisów prawnych z 1907 r. dotyczących kwestii własności, Izrael, jako "zarządca i użytkownik", zachował prawo do użytkowania gruntów i nieruchomości nieprywatnych, do czasu rozstrzygnięcia sporu.
Ta przesłanka posłużyła jako podstawa izraelskiej polityki osadniczej, umożliwiającej korzystanie z gruntów i nieruchomości publicznych, przy jednoczesnym ścisłym poszanowaniu prywatnych praw własności lokalnych mieszkańców tych terytoriów. Zatem mieszkańcy izraelskich osiedli nigdy nie otrzymali praw własności do ziemi, która jest im tymczasowo wydzierżawiona przez rządowego depozytariusza do czasu uzgodnionego rozstrzygnięcia sporu terytorialnego.
Izrael konsekwentnie odrzucał często słyszane oskarżenia w międzynarodowych organach politycznych, że jego polityka osadnicza narusza zakaz zawarty w Czwartej Konwencji Genewskiej dotyczący masowej translokacji jego mieszkańców na teren spornego terytorium. Źródłem takiego zakazu była masowa translokacja ludności w Europie w czasie II wojny światowej dokonana przez nazistów w celu zmiany struktury demograficznej dotkniętych tym krajów. Zostało to wyjaśnione w oficjalnym komentarzu Czerwonego Krzyża, zredagowanego przez Jeana Picteta, w szóstym paragrafie artykułu 49 Konwencji Genewskiej, dotyczącego deportacji i transferu osób na okupowane terytorium. Według Picteta:
"... Ma to na celu zapobieżenie praktyki przyjętej podczas II Wojny Światowej przez niektóre Mocarstwa, które przenosiły część własnej ludności na okupowane terytorium z powodów politycznych i rasowych lub w celu, jak twierdzili, kolonizacji tych terytoriów. Takie transfery pogorszyły sytuację ekonomiczną rdzennej ludności i zagroziły jej odrębnemu istnieniu jako rasa".
Fakt, że Porozumienie z Oslo z 1993 r. stanowiło, że kwestia osiedli będzie negocjowana w negocjacjach w sprawie permanentnego statusu (terytorium), podkreśla, że kwestia osiedli musi być jeszcze uzgodniona i jest z konieczności nierozerwalnie związana z innymi problemami permanentnego statusu, włączając w to granice, Jerozolimę, sprawy bezpieczeństwa i tym podobne. Jak to postanowiono w Porozumieniu z Oslo:
"Przyjmuje się, że te negocjacje dotyczą pozostałych kwestii, obejmujących: Jerozolimę, sprawę uchodźców, osiedli, ustaleń dotyczących bezpieczeństwa, granic, stosunków i współpracy z innymi sąsiadami oraz innych kwestii będących przedmiotem wspólnego zainteresowania".
Nawiązując do wojny sześciodniowej 1967 r., Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 242, przyjęta 22 listopada 1967 r., określa podstawowe ramy praw i obowiązków, które mają doprowadzić do rozwiązania konfliktu na Bliskim Wschodzie. Niewiążąca, ale kluczowa rezolucja przyjęta na mocy rozdziału VI Karty Narodów Zjednoczonych dotyczącego pokojowego rozstrzygania sporów potwierdziła między innymi prawa wszystkich państw w regionie do sprawiedliwego i trwałego pokoju, zakończenia walk, poszanowania suwerenności i niezależności oraz bezpiecznych i uznanych granic, i wezwała do negocjacji w celu osiągnięcia pokojowego i zaakceptowanego porozumienia.
Ta rezolucja ustanowiła podstawę dla kolejnych traktatów pokojowych między Izraelem a jego sąsiadami, Egiptem i Jordanią. Służy ona również jako główny filar w szeregu umów podpisanych między Izraelem a OWP dotyczących Zachodniego Brzegu. Takie negocjacje trwały przez lata, aby opracować możliwe dla Izraela i Palestyńczyków modele do wynegocjowania między sobą praw, których się strony domagają się w stosunku do obszarów Zachodniego Brzegu.
W okresie do podpisania Porozumień z Oslo z lat 1993-1995, Izrael nadal zarządzał obszarami na podstawie praw, do których był uprawniony na mocy prawa międzynarodowego.

***
Trzecim elementem określającym prawa Izraela na Zachodnim Brzegu było przełomowe porozumienie izraelsko-palestyńskie z 1995 r. W sprawie Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy (Oslo 2), poświadczone przez światowych przywódców i poparte przez ONZ.
Strony uzgodniły, do czasu wynegocjowania porozumienia o ustaleniu permanentnego statusu obszaru, podzielić rzeczywistą kontrolę między utworzoną w tym celu Autonomię Palestyńską a Izraelem. W ten sposób Porozumienia z Oslo stworzyły sui generis reżim prawny, lex specialis, który zastępuje wszelkie inne, wcześniej obowiązujące ramy prawne, które mogły mieć zastosowanie, wliczając w to Konwencję Genewską.
W związku z tym OWP, jako formalny przedstawiciel narodu palestyńskiego, formalnie zgodziło się, że oprócz tych obszarów Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy, w których wszystkie uprawnienia i obowiązki w zakresie zarządzania i administracji zostaną przekazane w ręce Autonomii Palestyńskiej (Obszary A i B oraz Strefa Gazy), Izrael zachowa uprawnienia i obowiązki w części obszaru (Obszar C) zarówno wobec lokalnych mieszkańców Palestyny na tym obszarze, jak i obywateli Izraela zamieszkałych w osiedlach i wioskach. Strony uzgodniły, że to porozumienie pozostanie ważne do czasu zakończenia negocjacji między nimi w sprawie permanentnego statusu obszarów.
Pomimo prób wspólnoty międzynarodowej, prowadzonych poprzez niewiążące oświadczenia polityczne i rezolucje w ONZ, do przesądzenia wyników negocjacji, poprzez twierdzenie, że terytoria są "okupowanymi terytoriami palestyńskimi", nie istnieją prawnie takowe zaakceptowane lub uzgodnione ustalenia.
Porozumienia z Oslo tak samo nie określają formy, jaką przybrałby permanentny status obszaru - czy to jednego państwa, dwóch państw, federacji, konfederacji czy innej. Zatem państwa i organizacje opowiadające się za "rozwiązaniem dwupaństwowym" w rzeczywistości wyprzedzają wynik negocjacji, które jeszcze się nie odbyły. Każde uzgodnione rozwiązanie będzie wynikać wyłącznie z negocjacji między przywódcami palestyńskimi a Izraelem i nie może zostać narzucone jednostronnie przez rezolucje ONZ, czy jakiekolwiek forum międzynarodowe lub poszczególnych przywódców.
Każda umowa o permanentnym statusie, jeśli zostanie osiągnięta, będzie jedynym uzgodnionym dokumentem należycie określającym status obszaru oraz odpowiednie międzynarodowe i dwustronne prawa i obowiązki zarówno Izraela, jak i Palestyńczyków.
Co będzie, pokaże czas.
***

(Polskie tłumaczenie - Alex Wieseltier)

Link do artykułu:
https://www.tabletmag.com/jewish-news-and-politics/294359/israels-rights-in-the-west-bank-under-international-law